Σάββατο 6 Οκτωβρίου 2012

Τα όπλα του αγώνα


- «...Να τανε το 21, χρόνια δοξασμένα...» Τα όπλα του Αγώνα της ανεξαρτησίας με τον πλούσιο μεταλλικό διάκοσμο και τα ασυνήθιστα σχήματα, αποτελούν σήμερα ατμοσφαιρικά αντικείμενα συλλογών και δημοπρασιών.

Τα όπλα του αγώνα  Παρατηρώντας τα, θα δούμε ότι αποτελούνται από μια πληθώρα τύπων, διαμετρημάτων και μηχανισμών . Στις δημοπρασίες του εξωτερικού, τα όπλα αυτά περιγράφονται σαν «ανατολικού» τύπου, ή «βαλκανικά», ή «οθωμανικά». Πρόκειται δηλαδή για μια ασαφή κατάταξη όσο και η λαογραφία και η εθνολογία στα Βαλκάνια, αλλά και στην ευρύτερη περιοχή της πάλαι ποτέ Οθωμανικής αυτοκρατορίας.

Τα διακοσμητικά μοτίβα και τα σχέδια των κοντακιών αποτελούν στοιχεία περισσότερο παράδοσης και λαογραφίας, αλλά όχι οπλουργικής τέχνης και χρήσης.
Αυτά τα όπλα αποτελούνταν από δύο βασικά λειτουργικά τμήματα: την κάννη και τον πυρόλιθο μηχανισμό. Η μεγάλη πλειοψηφία τους εισάγονταν από το εξωτερικό, από εργαστήρια κυρίως της Ιταλίας, της Ισπανίας, αλλά και της Κεντρικής Ευρώπης. Η συναρμολόγηση γινόταν στα τοπικά εργαστήρια της Ανατολικής Μεσογείου.
Τα όπλα του αγώνα  Το πυροβόλο με πυρόλιθο (τσακμακόπετρα) είναι ένας απλός στιβαρός και λειτουργικός μηχανισμός που μπορούσε να τον επισκευάσει και να τον κατασκευάσει οποιοσδήποτε είχε διάθεση να ασχοληθεί και να βρει εξαρτήματα ή έτοιμους μηχανισμούς. Οι «τουφεξήδες», οι οπλουργοί δηλαδή, ήταν τότε ένα κοινό επάγγελμα σε όλη τη Μεσόγειo.

Υπήρχαν δύο κυρίαρχοι μηχανισμοί πυρόλιθου. Ο ένας ήταν ο γαλλικός πυρόλιθος μηχανισμός που επικράτησε σε όλη την Ευρώπη με πολλές μικροδιαφορές και δευτερεύουσες τελειοποιήσεις. Ο άλλος ήταν ένας πιο παράξενος και πιο πρωτόγονος μηχανισμός, που υιοθετήθηκε κυρίως από την Ανατολική Μεσόγειο (ο μηχανισμός που σήμερα είναι γνωστός σαν «Μικελέτ»).
Τα όπλα του αγώνα  Ο γαλλικός μηχανισμός αποτελείται από μια κομψή σε σχήμα φωτιά, με εσωτερικά στεγασμένο ένα ισχυρό ελατήριο κίνησης του κόκορα και ένα μικρό εξωτερικό ελατήριο, που πάνω του αντιστεκόταν ο πυράκμονας που χτυπιέται από τον πυρόλιθο και βγάζει τις σπίθες.

Η φιλοσοφία του μηχανισμού ήταν να εφαρμόζεται δύναμη στην τριβή μεταξύ πυρόλιθου και πυράκμονα. Αυτό το πετύχαινε με ένα αρκετά υψηλό και κομψό κόκορα, σε σχήμα λαιμού κύκνου -που συγκρατούσε τον πυρόλιθο- και μια ισχυρή ώθηση από ένα πολύ δυνατό εσωτερικό ελατήριο.
Ο πυρόλιθος έπεφτε στον πυράκμονα και τερμάτιζε σπιθίζοντας στη μικρή «φωλιά», κάτω από το έλασμα, όπου άρπαζε φωτιά το εμπύρευμα. Ετσι τροφοδοτούσε την κάννη με φλόγα και έκρηξη, από μια μικρή τρύπα.
Πατέντες...

Τα όπλα του αγώνα  Ο μηχανισμός αυτός εξελίχτηκε σε πολλές κατευθύνσεις. Κατά κανόνα είχε καλής ποιότητας -μάλλον «ξηρό» τράβηγμα- σκανδάλης. Απέκτησε πρώτη σκάλα όπλισης, σαν ασφάλεια, όπως απέκτησε ιδιαίτερα σχήματα και καλύψεις στη «φωλιά», έως ότου να γίνει πρακτικά αδιάβροχος. Προστέθηκαν σκανδάλες ρυθμιζόμενου βάρους, σκανδάλες σετ, εξωτερικές ασφάλειες κλπ.
Λειτούργησε και σαν κινητός μηχανισμός, σαν εσωτερικός στεγασμένος, αλλά και σαν φυσέκι προγεμισμένο. Ολες οι σύγχρονες πατέντες που θαυμάζουμε, και υιοθέτησε η σύγχρονη οπλουργική, δεν είναι υπερβολή να υποστηρίξουμε ότι εφαρμόστηκαν πρώτα στον μηχανισμό με τσακμακόπετρα. Και στο τέλος της εποχής του πυρόλιθου, λίγο πριν την ανακάλυψη του καψουλιού το 1805, απέκτησε μια υπέρκομψη μορφή, απόλυτα λειτουργική και σύγχρονη, με φωτιές που μοιάζουν πια, με αυτές του σύγχρονου οπισθογεμούς.
Ο μηχανισμός Μικελέτ ήταν ένας πρωτόγονος μηχανισμός. Ελκει το όνομά του από τα μουσκέτα των άτακτων ανταρτών και ληστών της Καταλονίας και των Πυρηναίων, που συνάντησαν οι Αγγλοι όταν πολεμούσαν τον Ναπολέοντα. Αυτοί έδωσαν και το όνομα στο μηχανισμό. Φαίνεται ότι σχεδιάστηκε και χρησιμοποιήθηκε πολύ νωρίτερα στη Μαδρίτη, ήδη από το 1530. Οι Ισπανοί τον ονόμαζαν «πατίλα αλά Καταλάνα» και «πατίλα αλά Ρομάνα», σαν ...συνταγή ζυμαρικών!
Εξαπλώθηκε σε όλη τη Μεσόγειο και υιοθετήθηκε από τα κέντρα οπλουργικής της Αλβανίας, της Ελλάδας, της Τουρκίας, της Περσίας, της Αραβίας και της Βόρειας Αφρικής.
Στη μεγάλη πλειοψηφία τους, οι μηχανισμοί Μικελέτ, που βλέπουμε σήμερα, είναι εισαγωγής από ιταλικά εργαστήρια του νότου, ή οθωμανικοί.
Το μεγάλο πρόβλημα των περιφερειακών οπλουργών και μεταλλουργών τότε ήταν να φτιάξουν καλής ποιότητας ατσάλι και ισχυρά λεπτά ελατήρια. Η μεταλλουργία έμενε ακόμα μια ισχυρά «κλειστή» και συντεχνιακή παράδοση. Τα μυστικά της δύσκολα εξάγονταν. Κέντρα οπλουργικής στη Βαλκανική που κατάφερναν να παράγουν ολόκληρους μηχανισμούς και κάννες από καλό ατσάλι ήταν το Πρίζρεν, η Σκόδρα, η Πρίστινα, το Κραγκούγεβατς, το Καλκάντερε. Στον ελλαδικό χώρο υπήρξαν πολλά κέντρα διακόσμησης και αργυροχρυσοχόων, αλλά κατασκευαστικό μεταλλουργικό κέντρο φαίνεται να υπήρξε μόνο στα Γρεβενά ίσως...
Ο μηχανισμός Μικελέτ αποτελείται από ένα μεγάλο ισχυρό εξωτερικό ασύμμετρο V ελατήριο, που ενεργοποιεί τον κόκορα. Ο κόκορας σπρώχνεται απευθείας από το ελατήριο με το οποίο είναι σε άμεση επαφή. Αυτό είναι από τα κύρια χαρακτηριστικά του μηχανισμού. Οταν το ελατήριο έβρισκε τον κόκορα «πίσω» ο μηχανισμός ήταν «αλά καταλάνα». Οταν το ελατήριο έβρισκε τον κόκορα «μπροστά» ήταν «αλά ρομάνα». Σαν σχαστηρία λειτουργεί ένας εγκάρσιος πίρος που κινείται από το εσωτερικό της φωτιάς προς το εξωτερικό και κρατά τον κόκορα οπλισμένο. Αυτό είναι και το δεύτερο χαρακτηριστικό του μηχανισμού: η εγκάρσια συρόμενη σχαστηρία.
Ερωτήματα
Αυτή η διάταξη, εξωτερικού ελατηρίου, εξωτερικής συρόμενης σχαστηρίας και κόκορα, επέτρεπε τυχαίες... εκπυρσοκροτήσεις (αφού οτιδήποτε μπορούσε να επηρεάσει τον μηχανισμό).
Ο πυράκμονας πάνω στον οποίο χτυπά ο πυρόλιθος, είναι χοντρός, κοντός, βαρύς με κάθετες ραβδώσεις. Δεν έχει ελατήριο, αλλά μόνο μια ισχυρή σφιχτή βίδα. Ο κόκορας είχε πολλά σχήματα, αλλά κατά κανόνα ήταν κοντός, άκομψος, χοντροκομμένος σαν κεφάλι λύκου, και με μια βίδα με πεταλούδα στην κορυφή για να συγκρατεί τον πυρόλιθο.
Η διαδρομή του κόκορα ήταν μικρότερη και κοντύτερη, γι αυτό και η δύναμη που ο πυρόλιθος χτυπούσε το έλασμα μικρότερη. Για να ξεπερνά αυτή την αδυναμία στη διαδρομή, το ελατήριο του μηχανισμού ήταν τεράστιο σε όγκο.
Δημιουργείται έτσι το ερώτημα: γιατί ενώ υπήρχαν πολύ καλύτεροι μηχανισμοί σε ποιότητα, όπως οι γαλλικοί, οι αγγλικοί, οι κεντροευρωπαϊκοί, αυτός ο μηχανισμός κυριάρχησε σε τόσο μεγάλη έκταση για τόσα πολλά χρόνια; Και γιατί «επένδυαν» πάνω του διακοσμώντας τον με βαριά μέταλλα και λίθους, κοράλλια, ελεφαντόδοντο κλπ.;
Η απάντηση οφείλεται καταρχήν στην απλότητά του. Φτιαχνόταν εύκολα και επισκευαζόταν εύκολα, χωρίς εργαλεία σχεδόν! Τα βασικά μέρη του -ο χοντροκομμένος κόκορας, ο χοντρός, κοντός πυράκμονας και το γιγάντιο ελατήριο άντεχαν σε βαριά χρήση. Αντίθετα φαίνεται ότι οι υπέρκομψοι γαλλικοί μηχανισμοί είχαν καλή ποιότητα και αντοχή μόνο όταν προέρχονταν από ευρωπαϊκές μεταλλουργίες. Οταν τους μιμούνταν ή τους επισκεύαζαν... Ανατολίτες μάστορες, είχαν προβλήματα λόγω της χαμηλής ποιότητας του ατσαλιού.
Η ακρίβεια...
Στο χρηστικό επίπεδο, ζητούμενο δεν ήταν η ακρίβεια στη βολή, αλλά η στοιχειώδης δυνατότητα να έχεις ένα απειλητικό αλλά διακοσμημένο... σωλήνα, που να κάνει φσσστ -μπαμ... μια φορά τουλάχιστον!
Η εξέλιξη χρειάζεται ανοιχτό μυαλό, ανοιχτή αγορά και ανταγωνισμό. Τίποτε από αυτά δεν υπήρχε στην Ανατολική Μεσόγειο, γι αυτό και το όπλο αυτού του τύπου παρέμεινε ένα είδος ανάγκης. Εφόσον τα όπλα αυτά ήταν κυρίως πολεμικής χρήσης και εφόσον οι συρράξεις γίνονταν, μετά την πρώτη - δεύτερη βολή, σώμα με σώμα, η εξέλιξη του μηχανισμού δεν αποτελούσε προτεραιότητα.
Στη Γέφυρα της Αλαμάνας ο Διάκος ζήτησε από τα παλικάρια του να ρίξουν την πρώτη βολή στα δέκα βήματα! Αντίθετα το σύγχρονο όπλο των ναπολεόντειων πολέμων, είχε πολύ καλύτερη επίδοση στα αιματοβαμμένα πεδία της Ευρώπης.
Περιορισμοί
Οι περιορισμοί στις εισαγωγές και στο εμπόριο, αλλά και οι νομικοί περιορισμοί σε διάφορα βιλαέτια της οθωμανικής επικράτειας δεν επέτρεπαν την εξέλιξη της οπλουργικής στην εκλεπτυσμένη και δημιουργική τέχνη που εξελίχτηκε στην Μπρέσια, στην Πράγα, στο Παρίσι, στο Μπέρμιγχαμ, στο Λονδίνο, στις Κάτω Χώρες και αλλού.
Σήμερα τα όπλα αυτά (τα ισπανικού σχεδιασμού... ανατολικά με μηχανισμούς Μικελέτ), αποτελούν μνημείο μιας ιδιαίτερης προσέγγισης στην οπλουργική... Κάτι σαν ένα «πλατύσκαλο» στη σκάλα του χρόνου και της εξέλιξης των ανθρώπινων δημιουργιών, που καθηλώθηκε εξαιτίας της μακροχρόνιας οθωμανικής κατοχής.
Αν η Πόλη έπεσε το 1453 από τη χρήση του μαύρου μπαρουτιού και τα γιγάντια κανόνια, η Οθωμανική αυτοκρατορία έπεσε λόγω της εμμονής της για τρεις αιώνες σε μηχανισμούς όπλων του 1530... Και λόγω των εξεγέρσεων των υπόδουλων εθνών βέβαια!
Ευχαριστίες...
Θερμές ευχαριστίες για τη βοήθεια και την προθυμία του έμπορου παλιών όπλων και αντικών, κ. Πέτρου Ζέπη. Οπως πάντα η βοήθειά του ήταν πολύτιμη και τα όπλα που φωτογραφήσαμε εκτίθενται στο μαγαζί του στο Μοναστηράκι. Το περσινό τεύχος του «Εθνος- Κυνήγι» για τα καρυοφύλλια είναι πάντα στη βιτρίνα του μαγαζιού του!
ΝΙΚΟΣ ΚΡΑΛΛΗΣ
Πηγή :http://www.ethnos.gr

0 σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου